Yeşil Tedarik ve Ofis İçi Yeşil Ürünler

• ‘Yeşil Tedarik' programlarının ilkesi; genel satın alım sırasında, çevresel etkilerinin en az olduğu belirlenen ürünlerin ve/veya hizmetlerin tercih edilerek, satın alınmasını sağlamaktır. ‘Yeşil Tedarik’ alanı; yaşam döngüsü analizi, malzeme akış analizi ve teknik çevre bilimleri ile iş idare ve yönetimi, hizmet ve ürün özelliklerinin teknik olarak anlaşılabilirliği gibi birçok farklı disiplinlinin bir araya gelmesi ile oluşmaktadır.

  
  ‘Yeşil Tedarik’ programlarının genel amacı ise ürünlerin, üretim, tüketim ve tüketimden sonraki aşamaları yani “yaşam döngüsü” içerisindeki ekolojik hasarlarının azaltılmasına yönelik iyileştirme çalışmalarının sağlanmasıdır.
  
  Yeşil Tedarik Sürecinde Yararlanılan Araçlar Nelerdir?
  
  1. Tekno - Metabolizma
  Nüfus artışı, doğal kaynak ve enerji kullanım trendleri dünyamızın ekolojik olarak sürdürülebilir olmadığını göstermektedir. İnsan etkileşimi ile ilgili tüm süreçlerin incelenmesi, ekolojik sürdürülebilirliğin izlenmesi ve anlaşılabilmesi için yararlı olacaktır.
  
  İnsan nüfusunda 2 önemli metabolizma dikkat çekmektedir:
  a. Biyo-metabolizma: Canlı organizmaların içinde oluşan ya da dışarıdan giren maddelerin gelişimi ve dönüşümüdür.
  b.Tekno-metabolizma: İnsan bedeni dışında gerçekleşen teknolojik aktiviteler sonucu, maddelerin giriş ve çıkışları ile değişimlerini, enerji ve madde oluşumlarını kapsamaktadır.
  
  Girdilerin detaylı analizi, kullanımı ve tekno-metabolizmanın toplumsal sonuçları, ekolojik sürdürülebilirliğin amacıdır ve devletlerin bu konudaki gelişmeleri için vazgeçilmez bir araç olmaktadır.
  
  2. Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi
  Her ürün, süreç ve hizmet çevresel etkilere sahiptir. Yaşam döngüsü, her aşamada karşılaşabileceğimiz etkilerin çeşitlerini ve derecelerini anlamamıza yardımcı olur. Ayrıca yaşam döngüsü, yapılacak bir değişikliğin, aşamaların her birinde nasıl bir etki yarattığını da görmemizi sağlayacaktır.
  
  Yaşam döngüsü değerlendirmesi çevresel metodoloji olarak geliştirilmiştir. Ürünlerin, üretim süreçlerinin ve hizmetlerin, yaşam döngüsü kapsamında çevre üzerindeki potansiyel etkilerinin değerlendirilmesini kapsamaktadır. Hammaddenin çıkartılması ve işlenmesi, ürünün üretimi, taşınması ve dağıtımı, kullanımı, tekrar kullanımı, bakımı, geri kazanımı ve son kullanımına kadar tüm aşamalar yaşam döngüsünü oluşturmaktadır.
  
• 
  Yeşil Tedarik Süreçleri Nelerdir?
  Öncelikli olarak “yeşil tedarik poliçesi” adı altında programın kapsamı belirlenmelidir. Burada ihtiyaçların belirlenmesi ilk adım olmaktadır. Burada sorulması gereken sorular; “Ürünlerin çevresel açıdan olumsuz yanları var mı ve bunların değişmesi gerekli mi?”, “Tekrar kullanılma şansı var mı?”, “Daha çevreci bir ürün geliştirilebilir mi?” olacaktır. Örnek olarak araç kiralayarak toplantıya gitmek yerine video konferans yapmak mümkün olabilir mi? Kapsam dahilindeki ürünlerin, hizmetlerin ve iç süreçlerin yaşam döngüsü analizi dahilinde incelenmesi gerekmektedir. Bu aşamada çalışılabilecek potansiyel tedarikçiler ile birlikte bu incelemelerin yapılması faydalı olacaktır. (1)
  
  Yeşil tedarik ile ilgili bir akış diyagramı yapılmalıdır. Bu diyagramda öncelikle satın almanın gerçekleşeceği tedarik zincirleri belirlenmelidir. Tedarikçiler belirlenirken, ISO 14001 veya buna denk düşen standartlarda yönetim planlarının olmasına dikkat edilmelidir. Belirlenen tedarikçilerle uygun ürün/hizmet listesi yapılmalıdır. Bu ürünlerin, yönetmeliklerde belirtilen şartlara ve eko-markaların standartlarına olan uygunluklarına dikkat edilmelidir. Tedarikçiler ile anlaşma yapılarak bir “yeşil tedarik kılavuzu” hazırlanmalıdır. Kılavuzda çevresel ve sürdürülebilir performans hedefleri belirlenmelidir.
  
  Kılavuzun hazırlanmasının ardından programın tetkiki yapılmalı ve tetkik sonucu olumsuz ise çevresel düzenlemelerin tekrar gözden geçirilerek kapsamının iyileştirilmesi gerekmektedir. Sonuç olumluysa program tamamlanarak uygulamaların yer aldığı metinler yetkili mercilere ulaştırılmalıdır.
  
  Yeşil Tedarik Yönetimi
  Teknolojik gelişmeler ve buna bağlı olarak tüketimin artması sonucunda çevresel, sosyal ve ekonomik sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunlar nedeniyle, işletmelerin verimliliklerini arttırmak ya da markalarının piyasada ayrıcalıklı hale gelmesini sağlamak gibi yönelimlerinden dolayı, yasal zorunluluk olarak Yeşil Tedarik Yönetimi geliştirilmiştir. Bu bağlamda çeşitli yönetimsel yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Bunlar durağan, inisiyatif alan ve değer yaratıcı yaklaşımlardır. Durağan yaklaşım, mevzuattaki yükümlülükleri nedeniyle çevresel faaliyetlerinin çoğunu yerine getiren firmaları tanımlamaktadır. İnsiyatif alan firma yaklaşımıyla, yasal yükümlülüklerinin yanı sıra piyasada bir adım önde olmak amacıyla sosyal sorumluluk, sürdürülebilir kalkınma ve çevre konularında faaliyet göstermeye başlamış firmalar tanımlanmaktadır. Değer yaratan yaklaşımda ise firmalar, iş stratejilerine yeşil tedarik zincirini dahil etmişlerdir. Ayrıca çevresel kararlar alarak yayınlar ve tedarik zincirindeki ortaklarıyla paylaşırlar. Yaşam döngüsü analizlerini yaparak çevresel açıdan en olumlu sonucu uygulamaya koyar ve tedarik zincirindeki paydaşlarını bu yönde seçerler.
  
• 
  Yeşil Tedarik Zincirinin İçeriği
  “Yeşil tedarik poliçesi” kapsamındaki konu başlıkları; atık minimalizasyonu, enerji yönetimi, iklim değişikliği, kirlilik, toprak erozyonu, genetiği ile oynanmış gıdalardır. (2)  Bu konu başlıklarına girebilecek olan ürün grupları; kağıt, temizlik ürünleri, ofis malzemeleri, nakliye malzemeleri, mobilya, elektrikli eşya ve tesisatlar, gıda ve gıda hizmetleri ile ilgili ürünler, tekstil ürünleri, bahçe bakım ürünleri, sağlık ürünleri ve inşaatta kullanılan ürünlerdir. (3) Bu çerçevelerde oluşturulan çalışma grupları; yönetim, bakım onarım, müşteri hizmetleri, mühendislik, sağlık, bilişim, arşiv, insan kaynakları, turizm, eğitim, medya ve iletişim, satın alma, planlama, organizasyon gibi departmanlardan oluşmaktadır.
  
  Yeşil tedarik konusunda firmaların veya kamu kuruluşlarının yapacakları çalışmalarda, seçilecek olan ürünlerin veya hizmetlerin uluslararası anlaşma ve standartlara uygunluğu önem taşımaktadır. (4) Avrupa Birliği Komisyonu tarafından yeşil tedarik konusunda standart oluşturmak adına bir plan hazırlığı yapıldığı ve 2010 yılına kadar tüm kamu ihalelerinin en az yarısının “yeşil”lenmesi gerektiği belirtilmiştir. (5) Bununla ilgili olarak firmaların ve kamu kurumlarının dikkate alması gereken anlaşma ve standartlar şu şekilde sıralanabilir: (6)
  
  • Tehlikeli Atıkların Sınırötesi Taşınımının Ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi
  • Cartagena Biyogüvenlik Protokolü
  • CITES - Nesli Tükenmekte Olan Yabani Hayvan Ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme
  • FSC – Orman Koruma Konseyi
  • ITTA – Uluslararası Tropikal Kereste Anlaşması
  • Montreal Anlaşması – Ozon tabakasını incelten maddeler üzerine yapılan anlaşma
  • PICs - Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Uluslararası Dolaşımında Ön Bildirimli Muvafakat Prosedürü
  • Rotterdam Konvansiyonu
  • Kalıcı Organik Kirleticiler (KOK) Hakkında Stokholm Konvansiyonu
  • Avrupa Birliği Standartları ve Direktifleri (2004/18/EC - 2004/17/EC)
  
  Yeşil Tedarik Hakkındaki Görüşler Nelerdir?
  Avustralya merkezli Eco-Buy organizasyonu, “yeşil tedarik” ile ilgili raporlama yapan firmalar üzerine yaptığı araştırma sonucunda aşağıdaki görüşleri ortaya koymuştur:
  
  Yeşil tedarikle ilgili yapılan çalışma içerisinde en zorlanılan bölümler; %25 ile raporlama, %19 ile alışkanlıkların değiştirilmesi, %14 ile ürünlerin değişimi, %13 ile kaynakların değiştirilmesi, %6 ile eğitim çalışmaları, %5 ile çevreci ürün kontratlarının yapılmasıdır.
  
• 
  Yeşil Tedarikle ilgili yapılan çalışmalar içerisinde en kolay gerçekleştirilen bölümler; %12 ile yapılan çalışmaların izlenmesi, %9 ile organizasyon çalışmaları, %6 ile bilinçlendirme ve görevlendirme çalışmaları, %3 ile maliyet çalışmaları olmuştur.
  
  Yeşil Tedarik çalışması yapmak için belirtilen en önemli nedenler; %90 ile su tüketiminin azaltılması, %85 ile çevreci ürünlerin maliyeti, %80 ile geri dönüştürülebilen ürünler, %75 ile sera gazı dostu ürünler, %75 ile geri dönüştürülmüş fotokopi kağıdı, %70 ile çevreci ürünlerin kalitesi, %70 ile yakıt tasarruflu ürünler, %70 ile enerji koruyan ürünler, %65 ile zehirli madde içermeyen ürünler, %60 ile ambalajların azaltılması ve çevreci ofis ürünleri, iç mekan hava kalitesi, organik ürünler, nakliye ürünleri gibi nedenler olmuştur.
  
  Yine bu araştırma içerisinde firmaların yeşil ürünlerin alımı ile ilgili toplam maliyetleri aşağıda belirtilmiştir:
  Geri dönüşüm ürünleri/hizmetleri içerisinde en yüksek satın alma maliyetleri 7.410.000$ ile katı atık yönetimi, 6.062.132$ ile kağıt ürünleri, 4.372.980$ ile inşaat çalışmaları, 632.439$ ile ofis ürünleri olmuştur. Sera gazı ile ilgili olarak yapılan en yüksek satın alma maliyeti 8.847.425$ ile taşıtlar, 5.435.000$ ile enerji korunum çalışmaları, 500.000$ ile ise ışık ve aydınlatma çalışmalarıdır. (7)
  
  Ofislerde Yeşil Tedarik Nasıl Gerçekleşmelidir?
  Yeşil tedariğin kapsamı ve uygulama alanı oldukça geniştir. Daha önce bahsedilen alanlardan biri olan ofis içi yeşil satın alma, çevresel etkileri en aza indirilmiş olan ürünlerin tedarik edilmesi, ofis içinde atık azaltımı, enerji tasarrufu ve geri dönüşüm sisteminin kurulması gibi konuları kapsamaktadır. (8)
  
  Ofis içinde kullanılan ürünlerin, üretim aşamalarında kullanılan kaynaklardan, yapılan enerji harcamasından, üretim sonrası ortaya çıkan atığın bertarafından ve ürün içerisine tehlikeli bir madde katılıp katılmadığından emin olmak üzere, tedarikçiler ile ortak bir inceleme yapılması gereklidir. (9) Ürün satın alımında, alınacak ürünün tekrar kullanılabilir ve doldurulabilir ürün olmasına, kağıtsa beyazlatıcı olarak klorin kullanılmamış olmasına, en az sayıda ambalaj kullanıldığına ve ihtiyaçtan fazla kullanımı özendirmeyecek şekilde tasarlanmış ürün olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. (10)
  
  Atıkların azaltılması için ofis içinde yapılabilecek olan uygulamalar; kağıt ürünler için geri dönüşüm sisteminin etkin bir biçimde uygulanması, ambalaj atıklarının geri dönüşüme sevk edilmek üzere ayrı toplanması, tekrar kullanılabilir ve geri dönüştürülebilir ürünlerin kullanımının arttırılmasıdır. (11)
  
  Detaylı olarak ofis içi satın alma maliyetlerine bakacak olursak; geri kazanılmış kartuşlar, kartuş kutuları, plastik dosyalar, plastik kapaklı defterler, kalem ve kağıtlar, eğitim masaları, cetveller, geri dönüştürülmüş plastikten arşivleme kutuları, geri dönüştürülmüş poşetler, ilan panosu ve diğer mobilya ve aksesuarlar ön plana çıkmaktadır. (12)
  
• 
  Ofis İçi Yeşil Ürünler Nelerdir?
  Panolar: Panolar bir çok madde tarafından yapılabilir, bunlar kontraplak, sunta, pres levha ve sert plastiktir. Plastik üretiminde ne kadar petrol türevleri kullanılsa da %100 geri dönüştürülmüş plastikten üretilmiş panolar piyasaya sürülmüştür. Plastik panolar dayanıklı olmaktadır.
  
  Fosforlu Kalem: Su bazlı, alkol bazlı ve aromatik çözücülü olmak üzere 3 farklı çeşit fosforlu kalem bulunmaktadır. Aromatik çözücü bazlı fosforlu kalemler en zararlı olanlarıdır. Tahriş edici özelliği nedeniyle solunması yoluyla sinir sistemi rahatsızlıklarına yol açabilmektedir. Alkol de uçucu özelliği ile zararlı olabilmektedir ancak aromatik çözücü bazlı olanlar kadar etkili değildir.
  
  Düzeltme Sıvısı: Ozon tabakasına zararlı olan organik bir çözücü içermekte olup, normal kullanımının insan sağlığı açısından zararı bulunmamaktadır. Ancak aşırı solunması sinir sistemi ve solunum sistemi rahatsızlıklarına neden olabilir. Alınması gereken ürün su bazlı olmalıdır. Düzeltme sıvılarına alternatif olarak düzeltme bantları, düzeltme filmleri kullanılabilir.
  
  Kağıt Bazlı Ofis Ürünleri: Etiketler, kendinden yapışkanlı kağıtlar, şeritler, dosya klasörleri ve fişler kağıt bazlı ofis ürünlerine verilebilecek örneklerdir. Saf kağıt hamuru ile üretilen kağıt ürünleri ağaç tüketimine, su ve enerji harcanmasına, kirliliğe yol açmaktadır. Kağıt endüstrisinde klorin bazlı beyazlatıcıların kullanılması birincil şikayet nedenidir. Oksijen, hidrojen peroksit veya ozon ile beyazlatma yapılması ve bu uygulamaların yapıldığı kağıtların kullanılması gerekmektedir. Alternatif olarak kullanılan haşhaş ve bambu lifleri ile üretimde beyazlatma işlemine gerek duyulmamaktadır. Bu lifler ayrıca enerji ve su kullanımı, toprak erozyonu gibi çevresel etkileri de azaltmaktadır.
  
  Dosyalar: %25 geri dönüştürülmüş plastik kapaklı ve %90 geri dönüştürülmüş kartondan yapılmış dosyalar, %90 geri dönüştürülmüş kağıt kapaklı karton dosya, %100 geri dönüştürülmüş oluklu mukavva, %90 geri dönüştürülmüş yüksek yoğunluklu plastik, %100 geri dönüştürülmüş pet plastik dosyaların kullanılması gerekmektedir.
  
  Kendiliğinden yapışkanlı not kağıdı: Yapışkan yüzeyi ve renkli olması sebebiyle ofis kağıtları ile karıştırıldığında geri dönüşüme uygun değildirler. Ancak geri dönüşüm sistemindeki diğer kağıtlar ile karıştırılarak geri dönüşümü mümkün olmaktadır.
  
• 
  Zarflar: Beyazlatıcı kullanılmamış ve geri dönüştürülmüş zarfların kullanılması uygun olmaktadır.
  
  Kalem ve Tükenmez Kalem: Her yıl Amerika Birleşik Devletleri’nde 1.6 milyon tek kullanımlık kalem atılmaktadır. Tekrar doldurulabilen kalemler kullanılmalıdır. Tekrar doldurulabilen kalemlerin de geri dönüştürülmüş hammaddeden üretilmiş olmasına dikkat edilmelidir.
  
  Kartuşlar: Lazer yazıcı kartuşları plastik ve metal içeriklidir. Yeni bir kartuş üretimi için yarım litre petrol kullanılmaktadır. Geri kazanılabilen kartuşlar ile yılda 100 bin varil petrol kurtarılabilir. Atık haline gelmiş kartuşların bu konuda çalışan geri dönüşüm merkezlerine ulaştırılmasını sağlanmalıdır. (13)
  
  Berkan Tunçludemir
  ÇEVKO
  
  
  Notlar
  1. Green Procurement Mini Guide, Suffork Country Counsil
  2. Eco-Buy Great Report, 2006
  3. Sustainable Procurement Campaign, 2008
  4. Avrupa Çevre Ajansı, Küresel Yeşil Tedarik Kılavuzu, 2004
  5. www.endseuropedaily.com, ISSUE 2586
  6. Avrupa Çevre Ajansı Küresel Yeşil Tedarik Kılavuzu, 2004
  7. Eco - Buy, 2004
  8. Green Seal’s Choose Green Report, 2002
  9.                          “
  10.                        “
  11.                        “
  12. Eco - Buy, 2004
  13. Green Seal’s Choose Green Report, 2002