Türkiye’nin İlk Biyosfer Rezervi: Artvin- Camili

• Artvin Camili havzası 29 Haziran 2005 tarihinde Türkiye’nin ilk biyosfer rezervi ilan edildi. Biyosfer rezervleri uluslararası önem taşıyan ve UNESCO’nun İnsan ve Biyosfer Programı kapsamındaki karasal ve /veya kıyı ekosistemlerine sahip alanlardır.

  
  
  Biyosfer rezervleri biyolojik çeşitliliğin korunması ile kalkınma ve kültürel değerlerin devamlılığı arasındaki çatışmaların sürdürülebilir bir şekilde çözülmesi için geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Biyosfer rezervler koruma ile birlikte alan kullanımlarını da dikkate almaktadır. Biyosfer rezervleri, koruma ve alan kullanımı arasında sürdürülebilirlik ilkelerine uyumlu bir ilişki kurarak bölgesel kalkınmayı gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır.
  
  Biyosfer Rezervlerin koruma, kalkınma ve lojistik olarak üç temel işlevi bulunmaktadır. Bu işlevlerden koruma, genetik varyasyonların, türlerin, ekosistemlerin ve peyzajların korunmasına katkıda bulunmak amacını güder. Kalkınma ise, odak noktası alanda yaşayan halk olmak üzere ekonomik kalkınmayı ve insan gelişimini sürdürülebilir şekilde sosyo-kültürel ve ekolojik olarak desteklemek olarak özetlenebilir. Lojistik işlevse, yerel, ulusal ve küresel ölçekte doğa koruma ve kalkınma çabalarına dönük bilimsel araştırma, izleme, eğitim ve bilgi değişimini desteklemek olarak tanımlanmaktadır.
  
  Bir biyosfer rezervi mutlak koruma zonu, tampon zon ve geçiş zonu/gelişme zonu olmak üzere üç zondan meydana gelir. Bunlardan yalnızca mutlak koruma zonunun yasal olarak koruma altına alınması gerekir. Dünyadaki birçok biyosfer rezervi Milli Park, Dünya Miras Alanları, Ramsar Alanları gibi diğer yasalarla koruma altına alınmış alanları kapsar. Biyosfer rezervi kavramının IUCN koruma kategorileriyle birleşmesi, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’nin uygulanmasında ve bölgesel koruma alanında güçlü bir araç sağlamaktadır. Biyosfer rezervi yaklaşımı ekolojiyi ekonomiyle, sosyolojiyi siyaset bilimiyle harmanlayan örnek korunan alanlar oluşturmayı hedefler. En önemlisi de yerel halkın, alanın yönetimine ve alınan kararlara çeşitli komiteler yoluyla katılımının sağlanması ve bunun teşvik edilmesidir.
  
  Dünyada 102 ülkede 507 biyosfer rezervi bulunmaktadır. En çok biyosfer rezervi bulunan ülkeler, 47 biyosfer rezerviyle Amerika Birleşik Devletleri, 38 biyosfer rezerviyle Rusya Federasyonu, 37 biyosfer rezerviyle İspanya ve 26 biyosfer rezerviyle Çin Halk Cumhuriyeti’dir.
  
  Camili havzası, Artvin ili, Borçka ilçesi sınırları içerisinde yer alır. Havza, Borçka ilçesine 45 km uzaklıkta, Gürcistan sınırındadır. Camili; Conservation International, Dünya Bankası ve Küresel Çevre Fonu tarafından belirlenen biyolojik açıdan zengin ve tehdit altında olan dünyadaki 25 karasal ekolojik bölgeden birinde yer alır. Ayrıca Camili Türkiye’de belirlenmiş olan 122 Önemli Bitki Alanından birisi olan “Karçal Dağları Önemli Bitki Alanı”nın da bir parçasıdır. Camili havzası, Kafkas Ekolojik Bölgesi içerisinde WWF (Dünya Doğayı Koruma Vakfı) tarafından uygulanan “Yüksek Koruma Değerli Ormanlar Projesi” kapsamında WWF tarafından izlenmektedir.
  
• 
  Camili, saf Kafkas arı ırkının varlığını sürdürdüğü bir alandır. Ayrıca, Camili Batı Palearktik bölgedeki en önemli süzülen kuş göç yollarından birisi üzerinde bulunduğu için küresel öneme sahiptir. Saha ayrıca, Doğu Karadeniz Dağları Önemli Kuş Alanı (ÖKA) ve Karçal Dağları Önemli Kuş Alanı içinde yer almaktadır. Alpin çayırlıklarda yaşayan ve aynı zamanda Kafkasya endemikleri olan ur keklik (Tetraogallus caucasicus) ve huş tavuğunun (Tetrao mlokosiewiczi) varlığı sağlıklı habitatların göstergesidir.
  
  Bölgede kaya kartalı (Aquila chrysaetus), kara akbaba (Aegypus monachus) ve gökdoğan (Falco peregrinus) gibi önemli yırtıcı türlerine de rastlanır. Bunlar, bölgenin Uluslararası Kuşları Koruma Konseyi (BirdLife International) tarafından, dünya üzerinde korunmada öncelikli 217 alandan biri olarak seçilmesindeki nedenlerden birkaçıdır. Son yıllarda yapılan çalışmalar, alanın temel göç yollarından birinin üzerinde olması, ılıman kuşak orman biyomu türleri ve dağ alpin biyomu türleri barındırması nedeniyle başlı başına bir ÖKA olma potansiyeli olduğunu göstermektedir.
  
  Biyosfer rezervinde bulunan Efeler ve Golgit Tabiatı Koruma Alanları mutlak koruma zonu içerisinde yer almaktadır. Camili havzasında 6 köy bulunmaktadır ve bu altı köyde sürekli yaşayan insan sayısı, 1280 kişidir (300 hane). Yöre insanının başlıca geçim kaynakları fındık üretimi başta olmak üzere tarım ve hayvancılıktır. Bunlara son yıllarda gelişen turizm faaliyetleri ve ana arı ve bal üretimiyle şekillenen arıcılık da eklenebilir.
  
  Türkiye’nin ilk ve öncü biyosfer rezervi olan Camili Biyosfer Rezervi’nde 2000 yılından bu yana Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Küresel Çevre Fonu (GEF) desteği ve hibe katkısıyla “Biyolojik Çeşitlilik ve Doğal Kaynak Yönetimi” Projesi yürütülmektedir. Alanla ilgili daha fazla bilgi için http://www.gef-2.org adresine bakabilirsiniz.
  
  Çiğdem Adem, Ebru Gürsan
  TODAİE Asistanı
  Biyolojik Çeşitlilik ve Doğal Kaynak Yönetimi Projesi