Fırtınaları yapay zekâ ile okumak

• İklim krizinin etkisiyle daha sık ve güçlü hale gelen tropikal fırtınalar, hava tahmininde yapay zekayı vazgeçilmez bir araç haline getiriyor.

  İklim değişikliği tropikal siklonları yani kasırga ve tayfunları daha öngörülemez ve yıkıcı hale getirirken, hava tahmin modelleri bu yeni koşullara yetişmekte zorlanıyor. Ancak yapay zekâ destekli yeni tahmin sistemleri, klasik fizik tabanlı modellere kıyasla hem daha hızlı çalışıyor hem de bazı durumlarda daha isabetli sonuçlar sunuyor. 2025’te Tayfun Wutip’in yönü ve 2024’te Kasırga Helene’in rüzgâr gücü, yapay zeka tarafından geleneksel modellere göre daha doğru tahmin edildi. Bu gelişmeler, erken uyarı sistemleri ve afet yönetiminde yapay zekanın etkisini artırıyor.
  
  Geleneksel tahmin modellerinin sınırları
  Yıllardır kullanılan fizik tabanlı hava tahmin sistemleri, karmaşık atmosferik süreçleri simüle ederek çalışıyor. Ancak bu modeller, yüksek doğruluk sağlasa da yoğun hesaplama gücü ve zaman gerektiriyor. Her yeni tahmin için süper bilgisayarlar saatlerce çalışmak zorunda kalıyor. Bu da özellikle hızla gelişen kasırgalar gibi afet senaryolarında erken uyarı sistemlerinin yetersiz kalmasına neden olabiliyor.
  İklim krizinin şiddetlendirdiği hava olayları daha sık ve öngörülemez hale gelirken, bu gecikmeler kritik kararların zamanında alınmasını zorlaştırıyor. Bu nedenle bilim insanları, daha hızlı ve etkin çözümler üretmenin yollarını arıyor.
  
  Yapay zekanın devreye girişi
  Son yıllarda geliştirilen yapay zekâ destekli tahmin sistemleri, tropikal fırtınaların yönünü ve şiddetini tahmin etmede giderek daha başarılı sonuçlar veriyor. Google, ECMWF (Avrupa Orta Vadeli Hava Tahminleri Merkezi) ve Fudan Üniversitesi gibi kurumların geliştirdiği modeller, geçmiş fırtına verilerinden öğrenerek çok daha hızlı ve düşük enerjiyle tahmin yapabiliyor.
  Örneğin, Google’ın geliştirdiği AI modeli, 2024’te ABD’yi vuran Kasırga Helene’in hem izini hem rüzgâr şiddetini başarılı biçimde tahmin etti. Aynı şekilde, Tayfun Wutip’in yönünü de klasik fizik tabanlı modellere göre daha doğru tahmin eden AI sistemleri oldu. Bu gelişmeler, yapay zekanın yalnızca hava tahmini için değil, aynı zamanda afet öncesi müdahale planlamasında da kullanılabileceğini gösteriyor.
  
  Hızlı yoğunlaşma hâlâ büyük bir sınav
  Yapay zekâ modelleri yön ve hız tahminlerinde büyük ilerleme kaydetse de, tropikal fırtınaların “hızlı yoğunlaşma” gösterdiği durumlarda hâlâ zorlanıyor. Hızlı yoğunlaşma, bir fırtınanın çok kısa sürede şiddetini katlayarak örneğin 2 günde bir Kategori 1’den Kategori 5’e ulaşması anlamına geliyor. Bu, erken tahminleri zorlaştıran en kritik faktörlerden biri.
  
  2024’te Meksika Körfezi’nde oluşan Kasırga Milton, bu sorunun çarpıcı bir örneği oldu. Google AI modeli yön tahmininde isabetli olsa da şiddet tahmininde büyük bir hata yaptı. AI modeli maksimum Kategori 2 beklerken, kasırga hızla güçlenerek Kategori 5’e ulaştı. Bilim insanları bu tür durumların sayısının iklim kriziyle birlikte arttığını, klasik ve AI modellerin bu alanda geliştirilmesi gerektiğini belirtiyor.
  
  Daha az enerjiyle daha hızlı tahmin
  Yapay zekâ modellerinin en büyük avantajlarından biri, hava tahminlerini çok daha kısa sürede ve düşük enerjiyle yapabilmeleri. Geleneksel modellerin güncel bir tahmin üretebilmesi için saatler süren hesaplamalar gerekirken, AI destekli sistemler dakikalar içinde çoklu senaryolar üretebiliyor.
  Örneğin ECMWF’nin AIFS adlı yapay zekâ sistemi tropikal fırtına rotalarını 12 saat daha erken tahmin edebiliyor ve bunu yaparken klasik modellere göre yaklaşık 1.000 kat daha az enerji harcıyor. Google’ın modeli ise bir kasırganın oluşumu, rotası, yoğunluğu ve büyüklüğü hakkında 15 günlük tahmini bir dakikadan kısa sürede verebiliyor. Bu fark, afet yönetiminde zamanla yarışan karar alıcılar için hayati öneme sahip.
  
  Yapay zekanın geleceği: Tamamlayıcı bir araç
  Tüm bu ilerlemelere rağmen, uzmanlar yapay zekanın tek başına yeterli olmadığını vurguluyor. Hava olayları karmaşık ve değişken olduğundan, yapay zekâ modelleri hâlâ fizik tabanlı sistemlerden aldığı verilere ve uzman yorumlarına ihtiyaç duyuyor.
  Google DeepMind’dan araştırmacılar, “AI güçlü bir araç ama tek başına yeterli değil” diyor. Bu nedenle, meteorologların hem AI hem de fizik tabanlı tahminleri birlikte değerlendirerek erken uyarı sistemlerini güçlendirmesi öneriliyor.
  Yapay zekanın hava tahmini ve afet yönetimi alanında dönüştürücü etkisi büyük. Ancak nihai hedef, insan ve makine iş birliğiyle daha güvenli ve hazırlıklı toplumlar yaratmak.
  
  Kaynak: Earth.org