H2O ve Unutmanın Suları

• Bugün kentlerde kullandığımız, para verip şişeyle aldığımız bu şey, H2O, tarih boyu su olarak bilinen, temizleyen, arıtan, şifa veren şeyle gerçekten aynı mıdır? Sanırım bu soruya artık olumlu bir yanıt vermek mümkün değil. “Yirminci yüzyıl, suyu ilk sularla karıştırılmayacak bir sıvıya” çevirmiştir artık.

  Ivan Illich 20. Yüzyıl’ın modern yaşama, bu yaşamın çeşitli kurumlarına en radikal eleştiri getiren düşünürlerinden biri. Türkiye’de bugüne kadar daha çok Sağlığın Gaspı, Okulsuz Toplum, Şenlikli Toplum, Gender gibi kitaplarıyla tanınan düşünürün Türkçe’de ilk olarak 1991 yılında Afa Yayıncılık tarafından yayınlanan H2O ve Unutmanın Suları kitabı Yeni İnsan Yayınevi tarafından Ivan Illich Kitaplığı serisi kapsamında tekrar yayınlandı.
  
  Bu kitabın kısaca şöyle bir yazılma hikayesi var: Illich Dallas’ta inşa edilmek istenen bir kent gölüyle ilgili olarak bir toplantıya çağrılır ve burada bir konuşma yapar. Bu konuşmada insanlara kentte yapılacak yapay gölü besleyecek suyun geri dönüşüm tesisinden geçirilmiş tuvalet gideri olduğunu, yani kimyasal olarak H2O olsa da imgelem için okuduğu tüm kaynaklarda suyla kastedilenden tamamen farklı bir şey olduğunu ve bu durumun tuhaflığını anlatmaya çalışır. Yaptığı konuşma sonrasında oturup bir arkadaşına, daha sonra H2O ve Unutmanın Suları adıyla basılacak bu uzunu mektubu yazar. Kendi deyişiyle burada “suyun bir şey olarak tarihinin izini sürmeye” çalışır. Bugün kentlerde kullandığımız, para verip şişeyle aldığımız bu şey, H2O, tarih boyu su olarak bilinen, temizleyen, arıtan, şifa veren şeyle gerçekten aynı mıdır? Sanırım bu soruya artık olumlu bir yanıt vermek mümkün değil. “Yirminci yüzyıl, suyu ilk sularla karıştırılmayacak bir sıvıya” çevirmiştir artık.
  
  Su denen şeyin peşinde yaptığı bu tarihsel yolculukta Illich, en saf haliyle “Madde” olan suyun mitoloji ve eski kültürlerdeki yerine, alanla, yerleşimlerle ilişkisine bakar. Kullanım şekillerindeki, insan hayatında tuttuğu yerdeki değişimin tarihini izler. Batı toplumlarında özellikle kent yapısı geliştikçe suyla kurulan ilişkilerin şeklini ve niteliğini, buna bağlı olarak su dene şeyin dönüşümünü anlamaya çalışır. Bugün geldiğimiz noktada ne yazık ki artık su arındıran mistik bir güç olmaktan çok uzaklaşmış, temizleyen bir sıvıya dönüşmüştür.
  
  Susuzluğun artık önemli bir gündem maddesi olduğu, suyun kime ait olduğunun, kim tarafından, nasıl tutulacağının tartışıldığı, giderek en önemli ticari maddeye dönüştüğü günümüzde bu ilginç, aynı zamanda aydınlatıcı kitabı okumak, suyla ilişkimizi yeniden tanımlamamız, su algımızı tekrar düşünmemiz açısından anlamlı olabilir.
  
  Son bir not; kitap Türkçe’ye ilk çevrildiği 1990 yılında Ivan Illich Türkçe baskıya özel çok hoş bir önsöz yazmış.
  
  Yazar Hakkında
  Ivan Illich
  1926’da Viyana’da doğan Ivan Illich din adamlığı eğitimi gördü, ayrıca doğa bilimleri, tarih, felsefe ve ilahiyat okudu. Doktorasını Slazburg Üniversitesi’nde yaptıktan sonra 1951’de New York’a gitti. Bir süre bir kilisede papaz olarak görev yaptıktan sonra 1956 yılında Porto Riko Katolik Üniversitesi’ne rektör oldu. 1960’da üniversiteden ayrıldıktan sonra Meksika’nın Cuernavaca şehrinde Kültürlerarası Dokümantasyon Merkezi’ni (CIDOC) kurdu. CIDOC’un 1976’da kapatılmasından sonra Illich zamanını Meksika, ABD, Almanya, Latin Amerika ve Asya’nın çeşitli ülkelerinde dolaşarak, yazı yazarak, araştırma ve konuşmalar yaparak geçirdi.
  
  2002 yılında Bremen’de ölen düşünürün diğer kitapları arasında Okulsuz Toplum (1971), Şenlikli Toplum (1973), Enerji ve Eşitlik (1974), Sağlığın Gaspı (1976), Tüketim Köleliği (1981) ve Gender (1982) sayılabilir.
  
  Yayınevi: Yeni İnsan Yayınevi, 2007
  Çeviren: Liz Behmoaras