İş Yaşamında Ayrımcı Dil ve Davranışlardan Kaçınma Rehberi

• İş yaşamında sıklıkla karşılaşılan ayrımcı ifade ve önyargılara dikkat çekmek isteyen Borusan, Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Merkezi ile birlikte İş Yaşamında Ayrımcı Dil ve Davranışlardan Kaçınma Rehberi yayınladı. Rehber, farkında olmadan kullanmayı alışkanlık haline getirdiğimiz ifadeleri bize tekrar düşündürerek ayrımcılığın önlenmesi konusunda yol göstermeyi amaçlıyor.

  İş yaşamında kullandığımız kelimelerle kimi zaman bilinçli olarak kimi zaman farkında bile olmadan ayrımcılığa giden yolu açıyoruz. Cinsiyetçi ve ayrımcı dil kullanmamak için gayret etsek de bazen nerede hata yaptığımızı bilemiyoruz. Borusan'ın Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Merkezi ile birlikte hazırladığı İş Yaşamında Ayrımcı Dil ve Davranışlardan Kaçınma Rehberi işte tam da bu noktada bize yardımcı olmayı hedefliyor. 
  
  İş Yaşamında Ayrımcı Dil ve Davranışlardan Kaçınma Rehberi, iş hayatında yaygın görülen ve ayrımcı nitelenen ifade, davranış ve önyargılara odaklanırken pratik öneriler yapıyor.
  

  Mesleğe yönelik ayrımcı dil

  Çalışma yaşamında cinsiyet ayrımcılığının en önemli göstergesi, işlerin kadın işi-erkek işi olarak gruplandırılmış olmasıdır. Meslek adlarını cinsiyet içermeyecek şekilde kullanın. Örneğin; 
  Kadın mühendis değil Mühendis 
  Kadın müdür değil Müdür 
  Kadın direktör değil Direktör 
  Kadın doktor değil Doktor 
  Kadın CEO değil CEO

  Cinsiyete yönelik ayrımcı dil

  Kadını görünmez kılan ve dışlayan ifadeler kullanmayın.
  
  
  Dolaylı olarak “erkek olmayı”, “insan” olmayla özdeşleştiren ve “herkesi” kapsama iddiasıyla kadını görünmez kılan ifadeleri kullanmamaya özen gösterin. Örneğin;
  
  
  Adam olmak değil İnsan olmak 
  Adam gibi değil Doğru düzgün 
  Adamakıllı değil Layığıyla 
  Adam olana değil İnsan olana 
  Erkek sözü değil Söz 
  Erkekliğe sığmayan değil İnsanlığa sığmayan 
  Bilim adamı değil Bilim insanı 
  İş adamı değil İş insanı 
  İnsanoğlu değil Ademoğlu veya İnsanlık 
  Sözünün eri değil Sözünü tutan 
  Baba evi değil Aile evi 
  Bu işin adamı değil Bu iş için biçilmiş kaftan
  
  

  Cinsiyet ile hitabetin birbirine karıştırılması

  Kadın-erkek cinsiyeti belirtir. Bay-bayan, bey-hanım, beyefendi-hanımefendi ise hitabet şeklidir. Örneğin; 
  
  
  Erkek tuvaleti / Bayan tuvaleti değil 
  Erkek tuvaleti / Kadın tuvaleti 
  Erkek yüzücü / Bayan yüzücü değil 
  Erkek yüzücü / Kadın yüzücü 
  Erkek arkadaş / Bayan arkadaş değil 
  Erkek arkadaş / Kız arkadaş

  Kız/kadın kelimelerinin olumsuz kullanımı

  “Kız” genellikle masumiyet, gençlik, tecrübesizlik, evlenmemiş olma vb. durumları ifade etmek üzere kullanılır. “Kadın” ise çoğu zaman bu anlamın karşıtı olarak konumlandırılırken; daha “kaba” bir ifadeymiş gibi algılanabilir. “Kadın” yerine daha “kibar” ya da “edepli” olduğunu düşünerek “bayan”, “hanım”, “hanımefendi”, “bacı” gibi ifadeleri kullanmaktan kaçının. 
  
  
  Kızlık soyadı değil Önceki soyadı 
  
  

  İş yaşamında bazı cinsiyetçi deyim, atasözü ve ifadeler

  İyi niyetlerle söylenen bazı deyim, atasözü ve klişe cümlelerin arkasında geleneksel cinsiyet rollerinin yattığını unutmayın. Örneğin; 
  
  Kadınlar için en iyi meslek öğretmenlik! 
  Senin gibi hanım bir kıza yakışıyor mu? 
  Yuvayı yapan dişi kuştur Erkek adam ağlamaz 
  Kadınlar hamamına çevirmek 
  Karı gibi kıvırtmak 
  Karı gibi gülmek 
  Kız almak/kız vermek 
  Erkek gibi kadın 
  Adam yerine koymak 
  Anasına bak kızını al 
  Kızını dövmeyen dizini döver 
  Evde kalmış 
  Hanım hanımcık 
  Delikanlı kız 
  Adam gibi adam 
  Adamın dibi  

  Biyolojik özelliklere yönelik ayrımcı dil

  Cinsiyete dayalı hormonal değişimlere atıfta bulunarak insanları etiketlemeyin, davranışlarını buna göre yorumlamayın. Örneğin; 
  
  
  Menopozlu 
  Andropoza girmiş 
  Ergen gibi 
  Muayyen gününde 
  Hamile kadınlara, hamile olduğu için iyi düşünemediğini ima etmek gibi...
  
  

  Davranışlar

  Kadın ya da erkeğe yönelik belirli toplumsal önyargıları ve kalıpları yansıtan ya da dayatan davranışlardan uzak durun. Örneğin;
  
  
  Erkek iş arkadaşlarımızın kapıları açıp, yük taşımasını beklemeyin.
  Kadın iş arkadaşlarımız kutlamalarda pasta getiren, pasta kesen, toplantılarda çay servis eden kişiler olmak zorunda değiller.
  Toplantılarda kadınlar not tutar diye bir kural yoktur.
  Toplantılarda erkeklerin daha çok söz alması o toplantının verimli geçmesini garanti etmez.
  Kimsenin, başkası konuşurken sözünü kesmeye hakkı yoktur. Kadın ve erkek çalışanların eşit oranda görüşüne başvurulduğundan emin olun.
  İş yaşamında herkesin kibar ve saygılı olması beklenir ancak kadınlar için bu beklenti daha yüksektir. “Hanım hanımcık”, “çok hanım kadın”, “çok ağırbaşlı kadın” ifadelerinden uzak durun.
  Bir ofiste herkesin erişebileceği bir telefon varsa ona bir kadın bakmak zorunda değildir.

  Sözde samimiyet

  İş yerindeki konumunuz, statünüz ya da ünvanınız sizi başkalarına karşı “sözde samimiyet”e yol açan ifadelere yönlendirmesin. Sizin için samimiyet içeren bir ifade bir başkası için tahakküm kurma, küçük görme, büyüklük taslama veya hiyerarşiyi hatırlatma gibi algılanabilir. Kusurlu davranışları örtbas etmek için dile başvurmayın. Örneğin; 
  
  
  “Ben çalışanlarımla baba-oğul gibiyimdir.”
  “Biz burada bir aile gibiyiz. Kol kırılır yen içinde kalır.” 
  “İş arkadaşlarım benim çocuklarım gibidir.” 
  
  
  Çalışma arkadaşlarınızın isimlerini öğrenin ve onlara isimleriyle hitap edin. 
  Bir kişinin kullanmayı tercih ettiği kelime dağarcığına saygılı olun, konuşma ve yazma tarzınızı bu tercihe göre yönlendirin. 
  İzin istemeden ‘canım’, ‘cicim’, ‘şekerim’, ‘hayatım’, ‘yavrum’, ‘evladım’ vb. demeyin.
  
  

  Bedensel özellikler

  Bir insanın vücudu sadece kendisine aittir ve kendi rızası dışında hiçkimse bir kişinin vücudu hakkında söz sahibi olamaz. Kişilerin bedensel özelliklerine ve fiziksel durumlarına, engellerine değil, yaptıkları işe odaklanın. Kişileri buna göre etiketlemeyin. Örneğin; 
  
  
  
  Koca memeli, bodur, cüce, yerden bitme, göbekli, şişko, kel, bıdık, minnoş, düztaban, sarışın, sırık vb. 
  Kör, topal, spastik, otistik 
  Zayıfladın mı? 
  Kilo mu aldın? 
  Yorgun musun? 
  
  

  Yaş

  Çeşitli yaşlardan oluşan bir grup çalışan içerisinde gençlerin yaşını ve tecrübesizliğini vurgulamak motivasyon kırıcı bir durumdur. Aynı şekilde daha genç çalışanlar da yaşı daha büyük çalışanlara karşı önyargılarını bir kenara bırakmalıdır. 
  
  
  
  “Siz bilmezsiniz, o yıllarda enflasyon....” 
  “Siz o zaman doğmuş muydunuz?”
  Çömez › Yeniyetme › Acemi › Çaylak
  Dinozor › Fosil 
  Abla, Abi 
  Teyze, Amca

  Giyim tercihleri

  Giyim ve aksesuar bir tercihtir. Kurumun belirlediği kılık kıyafet yönetmeliği çerçevesinde kalmak suretiyle giyim, makyaj, ayakkabı, aksesuar; kişisel zevk ve tercihlerin yansımasıdır. Kişiler buna göre eleştirilemezler. Örneğin;
  
  
  
  Paçoz › Zibidi › Boya küpüne batmış › Soluk benizli › Hippi