Evrim, Trüf Mantarı ve İklim

• Stephen Jay Gould, “Darwin ve Sonrası” isimli kitabının önsözünde Darwin’in neden zor anlaşıldığını sorgularken doğal seçilim kuramını masaya yatırır. Bu kuramın yanlış anlaşılmasını, yanlış alıntılanması ve yanlış uygulanmasını anlayamaz, çünkü doğal seçilimin özünde basitlik vardır...

  1. Organizmalar değişir ve değişiklikler (en azından kısmen) kalıtımla yavrulara aktarılır.
  2. Organizmalar hayatta kalabilecek olandan daha fazla yavru yapar.
  3. Ortalama olarak, çevre koşullarına en uygun şekilde değişiklik gösteren yavrular hayatta kalır ve ürer. Böylece, yararlı değişiklikler doğal seçilim yoluyla topluluklarda birikir.
  
  Doğal seçilimin mucizevî sonuçları arasında oldukça etkilendiğim bir örnek trüf mantarıdır.
  
  Trüf mantarının evrim süreci onu toprağın altına itmiş. Kendisine benzeyen, ancak yeraltına inmeyi başaramayan türler çevre şartlarının gerektirdiği uyumu yeteri süre içerisinde sağlayamayarak kaybolurlarken bu “akıllı” mantar üremek için, muhtemelen yeraltına inmesine sebep olan hayvanları kullanmayı keşfetmiş. Yeraltında yaşayan bu mantarlar besinlerini genellikle meşe, kestane, fındık, kayın, ıhlamur gibi ağaçların köklerinden simbiyosis yoluyla alır. Polenlerini dağıtmak içinse menülerinde yer aldığı çeşitli kemirgenlerden, geyiklerden ve özellikle de yabandomuzlarından faydalanır. Deniz Gürsoy "Zengin Sofraların Lüks Tatları" adlı kitabında en çok tercih edilen trüf mantarı olan beyaz trüf mantarı (Tuber magnatum pico) ve siyah kış trüf mantarından (Tuber melanosporum) bahsederken, özellikle beyaz olanının tadı ve aromasının biraz, baharat ve sarımsak kokuları esintileri karışmış toprak kokusu gibi olduğundan söz eder. Ve der ki, “Trüf mantarı zaten tadından çok aroması için aranır. Kısacası seks kokar." Trüf mantarının polenlerini dağıtma zamanı geldiğinde salgıladığı koku dişi yabandomuzunun çiftleşme çağrısı için salgıladığı kokuya çok benzer. İsteri krizine giren erkek yabandomuzu toprağı eşeler ve mantara ulaştığı anda polenlerin yayılması için gereken havayla temasını açtığı çukur ile sağlamış ve bu doğa mucizesinin onu bekleyen yeni nesil gastronomi meraklılarına ulaşmasının yolunu açmıştır.
  
  Her zaman aynı yerde bulunmayan ve tamamen polenin ulaştığı noktada bulabileceği uygun ortama bağlı olarak var olabilen trüf mantarları bahar aylarının sonlarında, birkaç gün içinde misket ve bilardo topu arası boyutlarına ulaşırlar.
  
• 
  İstisnai durumlarda daha da büyüyebilen trüf mantarları, toprak altında hava şartlarından doğrudan etkilenmediklerinden dolayı 3-4 ay içerisinde olgunlaşmalarını tamamlayarak muhteşem tat ve kokularına kavuşurlar. Tam olgunluğa eriştiklerinde, on gün boyunca ayırt edici kokularını salarlar. Yani “beni yiyin” diye mesaj yollamaya başladıkları dönem polenlerini salabilecekleri tek dönemdir. Bu on gün içerisinde yabani hayvanlar tarafından yenmeleri ya da insanlar tarafından hasat edilmeleri onların çoğalması ve ekosistemde yer almaları için şarttır ve bu süre geçtiği anda çürümeye başlayarak zehirli hale gelirler.
  
  Hayatta kalmanın yolunu yerin altına saklanmakta bulan trüf mantarları, ekosistemlerin barındırdığı zor şartlara ve sürekli değişimlere uyum sağlamanın en güzel örneklerinden biri. Ancak doğal süreçlerle oluşan zorluklara ek olarak insanın tetiklediği ve günümüzde küresel ekonomik kriz ile birlikte gündemin en önemli konusu olan küresel ısınma ve iklim krizine trüf mantarları uyum sağlayabilecekler mi bilinmez.
  
  İklim değişikliğinin küresel ölçekte en gündemdeki boyutlarından birisi değişen iklime uyum sağlamak. Bilimsel veriler, insanoğlu karbon salımlarını bugün tamamen durdursa bile iklim üzerinde oluşan etkilerin onlarca yıl devam edeceğini gösteriyor. Hepimiz hayatlarımızı, geçim kaynaklarımızı, tüketim alışkanlıklarımızı değişen iklime uydurmak zorundayız. Belki de bu süreç insanın evrimindeki önemli dönüm noktalarından birisi. Bilinmeyen soru insanoğlu bu evrimi gerçekleştirmede trüf mantarının günümüze ulaşmada gösterdiği başarı kadar başarılı olabilecek mi?
  
  Atila Uras BM Ortak Programı Türkiye'nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi Projesi Yöneticisidir.
  
  * Haber görseli http://mushroomman.com.au/ adresinden alınmıştır.