Çiy ve Kırağı Hakkında Bilinmeyenler ve Yanlış Bilinenler…

• Yüksek basınç merkezinin etkili olduğu soğuk günlerin sabahları bitkilerin ve yolların çiy ile ıslanmış veya kırağı motifleriyle kaplanmış olduğunu görürsünüz. Çok soğuk günlerde yerde önce çiy mi oluşur, kırağı mı?

  Yanlış bir şeklide, “Önce çiy oluşur, sonra donup kırağıya dönüşür” diyenleri duyar gibiyim. Eski püskü tanımları anlamadan ezberleye ezberleye analitik düşünme yeteneğimizi köreltmişiz bir kere!
  
  Ülkemizde bazıları, sabahları yerde görülen bu su damlacıklarına “çiğ” (pişmemiş!) de diyebiliyor. Bazıları, onlara otların ve çiçeklerin yapraklarında oluşan “yağmur damlaları” diyor. Kimimiz onları yapraklara, ya da yere düşürüp “yere düşen su damlası” yapıyor. Kimimiz de onları biraz daha soğutup dondurarak “kırağı” haline getiriyor. Hâlbuki çiy, yağmaz, düşmez, çiyin donmuşuna da kırağı denilmez!
  
  İnsanları bir şekilde etkilediği için çiy oluşumu önemlidir. Bazen çiy otomobillerin üzerinde kalın bir su tabakası oluşturabilir. Bu, sadece sürücülerin dışarıyı görebilmek için tüm camları temizlemesi gibi ufak bir sıkıntı oluşturur. Çiy, esas çiftçiler için önemlidir. Çiy (yağmur yağmasa da) toprağın nem kazanmasını sağlar. Özellikle kurak dönemlerde ve kurak yerlerde çiy, pek çok bitki için önemli bir su kaynağıdır. Fakat sabahleyin çim, ot vb kesmeyi ve hasadı ise çok zorlaştırır; çünkü otlar her şeye yapışır.
  
  Yerdeki nem, çiy oluşumunda çok önemlidir. Bir hafta veya daha uzun bir süre yağmur yağmamış, vb., kuru yerlerde sabahleyin çiy olma ihtimali çok düşüktür. Bir yağmurdan sonra yer yüzeyi suya doymuşsa, yerin ve bitki örtüsünün buharlaşma ve terleme ile tamamen kuruması birkaç gün sürer. Eğer yağışlı bir günden sonra geceleyin hava açık ve sakinse gelecek birkaç gün sabahleyin çiy oluştuğunu görebilirsiniz. Eğer çiy oluştuktan sonra cisimlerin sıcaklığı düşmeye devam ederse, çiy donarak “beyaz çiy” olarak adlandırılan buz topaklarına dönüşür; kırağıya değil!
  
  Çiy oluşması için metal ve bitki yüzeyleri idealdir. Bitkiler üzerlerindeki buharlaşma ve terleme nedeniyle nemli yüzeylere sahiptir. Bu da neden bitki yüzeylerinde daha önce ve daha fazla çiy oluştuğunu açıklar. Otomobiller gibi metal yüzeyler çok hızlı bir şekilde soğur. Bu nedenle metal yüzeyler çiy oluşabilen en uygun yüzeylerdendir. Bununla birlikte çiy beton gibi hava sıcaklığını uzun süre tutabilen yüzeylerde bu kadar kolay oluşamaz.
  
• 
  Yüksek basınç merkezinin hâkim olduğu bulutsuz geceler, sakin ya da hafif rüzgâr, nemli yer yüzeyi ve geceleyin yüksek çiy noktası sıcaklığı çiy oluşumu için çok uygundur. Bu nedenle “Otların üzerindeki çiy iyi havayı müjdeler” şeklindeki söylemler doğrudur.
  
  Havanın “çiy noktası sıcaklığı”, sıfır derecenin (donma noktasının) altına düştüğü zaman “kırağı noktası sıcaklığı” olarak adlandırılır. Kırağı, havadaki su buharının direkt olarak sıvı hale geçmeden buza dönüşüp çok soğuk yüzeylerde birikmesiyle oluşur. Birikmeyle olan kırağı ayrıca beyaz kırağı olarak da bilinmektedir. Birikmeyle olan kırağı bitki örtüsünü, arabaları vb. yerleri (eğrelti otu gibi) buz kristalleri ile kaplar. Birikmeyle olan kırağı yeterli kalınlıktaysa, sanki etrafa hafif bir kar yağışmış gibi bir manzara oluşur. Havadaki su buharı soğuk yüzeylerde birikerek beyaz buz kristallerini oluşturur. Buz genellikle renksiz ve şeffaftır. Kırağının beyaz rengi, buz kristallerinin içinde sıkışan havanın kristalinin şeffaflığını azaltır.
  
  Çiftçi ve meyve üreticileri için kırağı çok tehlikelidir. Araç sürücülerini ve dolayısıyla yolcuları da kırağı kötü bir şekilde etkiler. Sabahleyin çiy veya kırağı ile kaplı yol, köprü ve viyadüklerde dikkatsiz sürücülerden dolayı birçok kaza oluşur. Eğer kırağı araçları bir kalın sır gibi kaplarsa, sabahleyin insanları geciktirir de.
  
  Neden atalarımız “Acı patlıcanı kırağı çalmaz” demiş diye sorarsanız, onu bilmiyorum… Ama şunu çok iyi biliyorum: Gelişmiş ülkelerde çiy ve kırağı tahminleri de gerektiği zamanlar yapılıp özellikle sürücü ve çiftçilere hava durumu programlarında önemle duyurulur. Darısı başımıza!