Sürdürülebilir bir gelecek için manifesto

• Dünya koronavirüsle savaşırken üç bini aşkın akademisyenin imzasıyla yayınlanan ‘Krizden Çıkış Manifestosu’,  yeni normalde sürdürülebilirliğin önemini ortaya koyuyor.

  Koronavirüs salgınının ardından dünyada 650 üniversiteden 3 binden fazla araştırmacı, 5 kıtadaki 29 ülkede, 33 medya kuruluşu aracılığıyla 16 Mayıs’ta yayınlanan bir bildiriye imza attı. Bildiride; akademisyenler koronavirüsten alınan derslere kulak verilerek, daha demokratik bir toplum ve sürdürülebilir bir ekonomi için, ekonomik sistemin kurallarını yeniden yazma çağrısı yapıyor. Sağlık, iklim, politik ve ekonomik krizlerin eşiğinde yapılan bu çağrı, üç temel prensibi rehber alıyor; işyerlerini demokratikleştirmek, işi bir meta olmaktan çıkarmak ve çevresel sürdürülebilirliği sağlamak.

   

  Bilim insanları alternatif sunmalı

  Manifestoyu kaleme alan ve imzalayan akademisyenler, şu bilimsel yaklaşımı esas alıyor: “Bilim insanları olarak bizim sorumluluğumuz; titiz araştırmaların verileri ve sonuçları ışığında, alternatifler sunmak ve toplumun kendi geleceğini şekillendirmesine yardımcı olmak. Araştırmaları sayesinde bilim insanları, geçmişte yapılan hataların tekrarlanmamasına ve alternatifler üreterek daha demokratik ve sürdürülebilir bir ekonomik gelecek hazırlanmasına yardımcı olabilir.”

   

  Değişime kadınlar öncülük ediyor

  Bu bildiri tamamen bir kadın inisiyatifi olarak başladı ve kadın akademisyenler tarafından yazıldı. Bu; akademik dünya için de çok önemli. Metnin yazarlarından biri şöyle diyor: “Bu önemli inisiyatif, kadınların dünyadaki krizin yönetilmesinde ne kadar önemli bir rol oynadığını da şüpheye yer bırakmayacak şekilde gösteriyor” 

   

  İşte krizden çıkış manifestosu…

   

  İŞ: DEMOKRATİKLEŞTİRME, META OLMAKTAN ÇIKARMA VE ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

  Bu kriz bize ne öğretti? En temelde; çalışan insanların sıradan bir ‘kaynak’tan çok daha fazlası olduğunu. Doktorlar, hemşireler, eczacılar, tıbbi personel, kargo çalışanları, kasiyerler, kısaca koronavirüs salgını ve karantina süresince yaşamlarımıza devam etmemizi sağlayan tüm insanlar, emekçiler, bunun yaşayan kanıtı. Bu salgın, bize çalışma eyleminin kendisinin bir ‘meta’ya indirgenemeyeceğini gösterdi. Özellikle sağlık hizmetlerinin sağlanmasını ve toplumun en savunmasız kesimlerinin temel ihtiyaçlarının karşılanmasını, tümüyle pazar şartlarına, piyasa koşullarına bırakamayacağımız konusunda bizi uyardı. Bırakmamız, toplumsal eşitsizlikleri daha da artıracak. Ve bunun en yıkıcı sonuçlarını, hali hazırda zaten zor durumda olan toplumun en dezavantajlı kesimleri yaşayacak. Böyle bir senaryodan kaçınmak için neler yapılmalı? Öncelikle, çalışanların kendi hayatlarını ve geleceklerini etkileyen işyeri kararlarına katılımı sağlanmalı, yani işyerleri demokratikleştirilmeli. İş bir meta olmaktan çıkarılmalı ve herkes için faydalı istihdam sağlanmalı. Hem salgının getirdiği riskler hem de çevresel felaketle karşı karşıya olduğumuz bu kritik dönemde, bu iki stratejik dönüşümü yapmak, bize sadece insanlara onurlu çalışma şartları yaratma konusunda değil, aynı zamanda gezegendeki yaşamı ve geleceği korumak adına kollektif hareket etme konusunda da yardımcı olur.

   

  İŞYERLERİNİ DEMOKRATİKLEŞTİRME..

  Her sabah birçok çalışan, evlerinde karantinada kalabilme şansına sahip olanlarımızın da temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere işlerine gitmeye devam ediyor. Yaptıkları işin ne kadar önemli ve onurlu olduğunu tarif etmek için, yalnızca ‘temel ihtiyaç’ tanımı bile yeterli. Bu tanım, kapitalizmin insanları sadece ‘kaynaklara’ dönüştürme çabasını da açığa düşürüyor. İnsanlar ve emekleri, sadece ‘kaynak’ olmaktan ibaret değil. İnsan ve emeği olmadan hiçbir kaynak; üretimi de, hizmeti de, işleri de, işyerlerini de var edemez. Öte yandan, evlerinde karantinada çalışmaya devam edenler de, şirketlerin faaliyetlerini sürdürebilmesi için emek vermeye devam ediyor. Evlerinden çalışarak işini sürdüren insanlar, çalışanların evlerde sıkı bir denetim olmadan güvenilemeyeceğine ve çalışmayacağına inananları, her gün haksız çıkarmaya da devam ediyor. Aynı zamanda çalışanlar, gece gündüz verdikleri hayati emeklerle, şirketler için sıradan bir ‘paydaş’ ya da ‘ilgili taraf’ olmadıklarını gösteriyor. Kısaca çalışanlar, çalıştıkları organizasyonların ‘var oluş’ ve ‘yaşamına devam edebilme’ sebebi. Ancak çoğu zaman, işler ve işyerleriyle ilgili kararlar sermaye sahiplerinin tekelinde olduğu için, çalışanların kurumsal yönetime katılma hakları reddedilmekte.

   

  Emek sahiplerine hakları teslim edilmeli

  Şirketlerin ve bir bütün olarak toplumun, emekçilerin bu kriz zamanındaki emeklerini takdir etmesinin en iyi yolu, işyerlerini demokratikleştirmekten ve çalışanların yönetime katılımının önünü açmaktan geçiyor. Git gide artmakta olan gelir adaletsizliğini onarmak ve asgari geliri artırmanın yolunu bulmak kesinlikle çok önemli ve acil. Ancak bu, tek başına yeterli değil. Nasıl ki dünya savaşları sonrası, kadınların topluma olan reddedilemez katkıları, kadınların seçme ve seçilme hakkını elde etmesinin yolunu açtıysa; şimdi de zaman, emek sahiplerinin haklarının teslim edilmesi, her anlamda güçlendirilmesi ve işyerlerinin demokratikleştirilmesi yoluyla emekçilerin karar verme mekanizmalarına katılımının yolunun açılması zamanı. Avrupa'da çalışanların işyeriyle ilgili karar verme mekanizmalarındaki temsili, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra kurulmaya başlayan ‘işçi konseyleri’ aracılığıyla sağlandı. Ancak bu temsil organlarının sesleri, -en iyi ihtimalle- zayıfça duyulabildi. Zira bu konseyler çoğu zaman hissedarlar tarafından atanan yönetim ekiplerinin kontrolüne tabi oldu. Böylece bu konseyler, gezegene çok ciddi zararlar vermekten geri durmayan, gelir eşitsizliğini artıran sermayedar politikalarını yavaşlatmakta etkili olamadı.

   

  Kararlar çoğunluk oyuna tabii olmalı

  Artık işçi konseyleri, diğer yönetim kurullarıyla benzer yetkilerle donatılmalı. Bunun gerçekleşebilmesi için, nasıl ki şirket (üst) yönetimi aldığı kararlarda hissedarların çoğunluk oyuna ihtiyaç duyuyorsa; kararlar aynı zamanda işçi konseylerinin de çoğunluk oyuna tabii olmalı. Almanya, Hollanda ve İskandinav ülkelerinde, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra aşamalı olarak uygulamaya konan yönetime katılma / ortaklaşa karar verme (Mitbestimmung) denemeleri, bu doğrultuda önemli bir aşamayı temsil ediyordu. Ancak bu uygulamalar, çalışanların şirketlerinde gerçek bir ‘vatandaş’ olması için yeterli olamadı. Bugün işçi örgütlenmelerinin ve sendikal hakların ciddi şekilde bastırıldığı Amerika Birleşik Devletleri’nde bile, çalışanlara yönetim kurullarında nitelikli temsil verilmesini talep eden çağrılar var. Genel müdürün (CEO) seçilmesi, şirket stratejilerinin belirlenmesi, kârın dağıtılması gibi konular, sadece hissedarların kontrolüne bırakılamayacak kadar önemli. İşlerine; akıllarını, güçlerini, sağlıklarını, kısaca yaşamlarını yatırmakta olan çalışanlar da kendi hayatlarını ve geleceklerini etkileyen bu gibi kararları toplu olarak denetleme, doğrulama ve reddetme hakkına sahip olmalı.

   

  İŞİ META OLMAKTAN ÇIKARMAK…   

  Bu salgın ve devamında yaşamakta olduğumuz kriz aynı zamanda şunu gösterdi: İşi, sadece hayali bir meta olarak kavramsallaştırmamalı ve yukarıda bahsedilenler gibi önemli kararları tamamen ‘piyasa’ dinamiklerine bırakmamalıyız. Sağlık sektöründe istihdam ve acil durum teçhizatının ve servislerinin tedariği, yıllardır kârlılık mantığı ile idare ediliyor. Her gün salgına kurban verilen binlerce insan, neden bazı ihtiyaçların asla tam anlamıyla ticarileştirilmemesi ve kârlılık mantığıyla karşılanmaması gerektiğini, bize tekrar tekrar en acı şekilde hatırlatıyor. Konu, insanların ve gezegenin sağlığı olduğunda, kârlılık mantığı, her şeye karar veren temel prensip olamaz. İşi meta olmaktan çıkarmak, belirli sektörleri ‘serbest piyasa’ yasalarından korumak ve aynı zamanda tüm insanların işe ve işin getirdiği insanlık onuruna erişimini sağlamak anlamına geliyor. Bu hedefe ulaşmanın bir yolu, istihdam garantisi yaratmak. Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi'nin 23’üncü maddesi, herkesin çalışma hakkı olduğunu söyler. İstihdam garantisi, sadece herkesin bu evrensel hakka erişimini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda şu anda sosyal, ekonomik ve çevresel sorunlara karşı verdiğimiz mücadelede kollektif kabiliyetlerimizi de artırır. Merkezi hükümetler, yerel topluluklar ve idareler iş birliği ile sağlanacak bir istihdam garantisi, tüm insanlara iş hakkı vererek onlara iyi bir gelecek sağlayacak ve çevresel felaketin önlenmesine yardımcı olacaktır. Bu bağlamda, tüm dünyada işsizlik oranları süratle yükselirken, istihdam garantisi programları, sosyal, ekonomik ve çevresel istikrarın temin edilmesi ve demokrasilerin güçlenmesinde önemli bir görev görebilir. Avrupa Birliği, böyle bir inisiyatifi, Avrupa Yeşil Anlaşması (Green Deal) kapsamına almalıdır. Avrupa Merkez Bankası’nın, hayatta kalmak için gerekli olan böyle bir programı finanse edebilmek yönünde misyonunu tekrar gözden geçirmesi, Banka’nın Avrupa Birliği’nde yaşayan vatandaşlar nezdindeki meşruiyetini de artıracaktır. Avrupa Birliği, işsizlik açısından yaklaşmakta olan şoklara karşı böyle bir çözüm sunma yoluyla, demokratik toplumlarımızın sosyal, ekonomik ve çevresel refahına olan bağlılığını göstermiş olacaktır.

   

  ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK…

  2008 krizi ve sonrasında yaptığımız hataları tekrarlamayalım. 2008 finansal krizi, finans sektörünün koşulsuz şekilde kurtarılmasıyla sona erdi ve kamu borcunu derinleştirdi. Eğer devletlerimiz bugün ekonomiye müdahale edeceklerse, bu müdahaleden fayda sağlayacak şirketler, demokratik prensiplere uygun hareket etmeli. Hizmet ettiği ve onu oluşturan demokratik toplum adına devletler, hayatta kalmamızı sağlamak ve acil çevresel sorunlarla baş edebilmek için yaptıkları müdahaleleriyle, yardım ettiği şirketlerin stratejik yönelimlerindeki ve çevresel sorumluluk anlayışlarındaki değişiklikleri, yapacakları yardıma ve müdahalesine şart koşmalı. Devletler, müdahalelerden fayda sağlayacak şirketlerin, çerçevesi net şekilde belirtilmiş çevresel düzenlemelere uymasını sağlamanın yanında; şirketlerin iç yönetişim ile ilgili demokratikleşmeye yönelik adımları atmasını da dayatmalıdır. Çevresel yıkımdan çevresel onarıma yapılacak geçişi teşvik etmeye en hazır şirketler, şüphesiz demokratik yönetimleri olan şirketler olacaktır. Böyle bir yönetim anlayışı da ancak hem sermayedarların hem de emekçilerin seslerini duyurabildikleri ve uygulanacak stratejilere birlikte karar verebildikleri yönetimlerle mümkün. 

   

  Kendimizi kandırmaktan vazgeçelim

  Mevcut kapitalist sistemde emek, gezegen ve sermaye arasında bir denge bulunmaya çalışıldığında, kaybedenin hep emek ve gezegen olduğundan emin olacak kadar deneyimimiz var. Cambridge Üniversitesi’nden Cullen, Allwood ve Borgstein'ın araştırmalarının (Envir. Sc. & Tech. 2011 45, 1711-1718) gösterdiği gibi; üretim süreçlerindeki uygulanabilir değişiklikler, global enerji tüketimini yüzde 73’e kadar azaltabilir. Ancak bu değişiklikler, şirketlerin kısa vadede daha fazla emek ve maliyet isteyen kararlar almasını gerektiriyor. Bu tür değişikliklerin getirdiği zorluklara rağmen, birçok sosyal girişim ve kooperatif, hibrit hedefler (ekonomik, sosyal ve çevresel) belirlemenin ve demokratik yönetim mekanizmaları ile yönetilmenin mümkün olduğuyla ilgili umut veren çalışmalar yapmakta. Fakat kârlılığı tüm kararların merkezine oturtan, kâr maksimizasyonunun tek odak noktası olduğu anlayışla yönetilmeye devam eden şirketlerin -enerji maliyetlerinin de hızla düştüğünü göz önüne alındığında- gerçekten bu gibi değişiklikleri yapacaklarına inanıyor musunuz? Kendimizi daha fazla kandırmayalım. Verecekleri kararların somut sonuçları olmadıkça, sermaye sahiplerinin ve şirketlerin çoğu, ne emekleriyle şirketleri var eden insanların onurunu umursayacaklar ne de yaklaşan çevresel felaketle mücadele edecekler. Bunların gerçekleşmesini umutsuzca beklemektense, dünyadaki yaşamın sürdürülebilirliğini sağlamanın başka bir yolu var: şirketleri demokratikleştirmek, işi meta olmaktan çıkarmak ve insanı ve emeğini sadece bir ‘kaynak’tan ibaret görmekten vazgeçmek.

   

  İmzacı akademisyenlerin tam listesine ulaşmak için: https://democratizingwork.org/

  Kaynak: Cumhuriyet Gazetesi